Hal Yasası ve Kanunsuzluklar!

Hal esnafı kardeşlerim: “Bekir ağabey, bizim hâlimiz ne olacak? Bizi de yaz!” diyorlar... Beklenen Hal Yasası bir türlü yeniden düzenlenerek çıkmadı.

Kapzıman esnafını yazıyorum, iyi okuyun: Haller kan kaybediyor, sektör tekelleşiyor! “Zincir marketler meyve-sebze alımlarını hallerden yapmalı.” diyoruz ama bunun için kanuni düzenleme gerekiyor.

17 bin şubesi bulunan bir zincir market, her şube için sadece bir kasa meyve-sebze tarladan alsa 17 bin kasa ürün eder. Ürünün cinsi fark etmeksizin tırlar dolusu mal doğrudan alınıyor.

Peki, bir kasa ürünü halden alan bakkalın ya da yerel marketin hakkını kim koruyacak? Zincir marketler, tarladan kaça aldığı belli olmayan ürünleri istedikleri fiyata satarak piyasa fiyatlarını belirliyor ve çok pahalıya satıyor.

Hal dışı meyve-sebze satış serbestliği, hal esnafını zayıflatıyor! Pek çok ekonomi yazarı bunu defalarca dile getirdi. Bir kez de biz dile getirelim dedik...

Kahramanmaraş hal esnafı zincir marketlerin hâkimiyeti altına girdiğini, doğrudan çiftçiden alım yaparak yüksek kâr marjıyla satış yapan marketlerin tekelleşmeye yol açtığını söylüyor. Zincir marketlerdeki meyve-sebze fiyatlarına bakın; bir de Kahramanmaraş’taki pazar ve yerel marketlerin fiyatlarına bakın! Yerel marketlerin, bakkalların daha ucuz olduğunu göreceksiniz. Üstelik bu ürünler hallerden çıkıyor!

2012 yılında yürürlüğe giren 5957 Sayılı Hal Kanunu, getirdiği olumsuzluklarla hal esnafının her geçen gün kan kaybetmesine neden oluyor. Türkiye, eski kanunlarla yeni çağı yönetmeye çalışıyor; bu böyle olmaz! Yerel esnafa Hal Kanunu var ama zincir marketlere yok! Bir zincir market, bir şehrin ya da büyük bir arazinin tüm ürünlerini alıp istediği fiyata satabiliyor.

TBMM vekillerimiz ve siyasi partilerimiz yeni bir Hal Yasası çıkarmalı! Güvenilir ve şeffaf bir sistemin işlemesi için güçlü bir Hal Kanunu’nun varlığı ve etkin bir denetim mekanizmasının gerekliliği ortada.

Bu doğrultuda uygulamaya alınan kanun ve Hal Kayıt Sistemi (HKS) beklenenin aksine hal esnafını her geçen gün zayıflatıyor. 2012’ye kadar il sınırları içinde üretilen ürünlerin hallerde satılması zorunluydu. Ancak yeni kanunla birlikte hal dışı satışlara serbestlik tanındı. Üstelik kurumların üreticilerden doğrudan temin ettiği ürünlerin HKS’ye bildirilmesi şartı kaldırıldı. Şu an piyasanın büyük bir bölümü zincir marketlerin hâkimiyeti altında ve bu gidişat devam ediyor.

Zincir marketler, ürünlerini doğrudan üreticiden alıp serbest piyasa ekonomisi kapsamında yüksek kâr marjı uygulayabiliyor. Oysa toptancı hallerinde komisyoncuların satış bedeli üzerinden aldığı komisyon oranı %4 ile %8 arasında değişiyor. Bunun sonucunda hallere gelen ürün miktarında %25 ila %35’lik bir düşüş yaşanıyor.

Denetleme mekanizması güçlendirilmeli! Mevcut kanunla kötü niyetli kesimlerin HKS’ye bilinçli olarak yanlış beyanlarda bulunması, kayıt dışılığı artırıyor. Yeni Hal Yasası ile bakanlıkların ve Merkez Bankası’nın güçlü politikalar oluşturabilmesi için HKS istatistiklerinin gerçeği yansıtması gerekiyor.

2012 öncesindeki gibi ürünlerin toptancı hallerine getirilmesi zorunlu hale getirilmeli. Zincir marketler, alımlarını bulundukları ilin toptancı hallerinden yapmalı. Başta arz açığı bulunan ürünler olmak üzere, meyve-sebze üretimi tarımsal planlamaya dâhil edilmeli. HKS’ye yapılan bildirimler üzerindeki denetim mekanizması ve kurumların veri üretme yapısı güçlendirilmeli. Türkiye’deki 176 toptancı hali daha modern ve donanımlı hale getirilmeli.

Hal esnafı vergi veriyor! Kayıt altına giren her üründen devletin vergi alacağı göz önüne alınarak, Hal Kanunu yeniden düzenlenmelidir.

Bugün 23 Şubat 2025 Pazar. Hal esnafının pazarı, pazar ola diyorum...

Hayırlı günler diliyorum!